آذر ۲۲, ۱۴۰۲
مقالات

مراحل ترخیص کالا از گمرک

برای ورود قانونی هر کالایی از طریق مرزهای یک کشور، لازم است روندهای قانونی طی و مدارک مربوطه ارائه شود؛ در غیر این صورت آن کالا قاچاق محسوب می‌شود. افراد و شرکت‌هایی که قصد انجام فعالیت‌های تجاری در زمینه واردات و صادرات محصولات را دارند، حتما باید با روش ترخیص کالا از گمرک، اسناد و مدارک مورد نیاز و مراحل انجام تشریفات گمرکی آشنا باشند.

ترخیص کالا از گمرک (Customs Clearance) یکی از مراحل کلیدی در واردات و صادرات بین‌المللی است. این فرآیند شامل انجام تشریفات گمرکی، پرداخت حقوق ورودی، بررسی اسناد، اخذ مجوزهای لازم و در نهایت دریافت اجازه ورود یا خروج کالا از کشور است.

آشنایی با روند ترخیص کالا از گمرک نه‌تنها از اتلاف وقت و هزینه جلوگیری می‌کند، بلکه ریسک‌های حقوقی و تجاری را نیز کاهش می‌دهد. اگر قصد انجام تجارت بین‌الملل دارید و باید کالایی را از گمرک ترخیص کنید، لازم است با مراحل ترخیص کالا از گمرک، مدت زمان، هزینه‌ها، مدارک و شرایط آن آشنا شوید.

تعریف ترخیص کالا از گمرک

به فرآیندهای مالی، اداری و کنترلی که در اداره‌های گمرک و مرزهای ورودی و خروجی هر کشور، برای وارد یا خارج کردن کالا انجام می‌گیرد، ترخیص کالا گفته می‌شود.

هر کشور قوانین و مقررات ویژه‌ای در زمینه ترخیص کالا دارد. اگر واردکننده هستید، لازم است مقررات و روند اداری مربوط به ترخیص از گمرک در آن کشور را بدانید. دو راه اصلی برای انجام این امور وجود دارد:

استخدام یک ترخیص‌کار حرفه‌ای یا حتی ترخیص‌کار بین المللی برای پرونده‌های پیچیده‌تر
همکاری با شرکت خدمات ترخیص کالا یا شرکت ترخیص کالا از گمرک که امور ترخیصی را به‌صورت تخصصی انجام می‌دهند

همکاری با ترخیص‌کار حرفه‌ای یا شرکت متخصص، باعث تسریع روند، کاهش خطا، کاهش هزینه‌های انبارداری و جلوگیری از مشکلات حقوقی و مالی می‌شود.

مراحل ترخیص کالا از گمرک (گام‌به‌گام)

مراحل ترخیص کالا از گمرک مجموعه‌ای از اقدامات قبل و بعد از ورود کالا به کشور است. این مراحل در گمرکات مختلف کشور اجرا می‌شود و در مجموع، یک روند ترخیص کالا از گمرک واحد را تشکیل می‌دهد. در واقع این همان مراحل ترخیص کالا است که باید گام‌به‌گام طی شود.

۱. دریافت پروفرما و پکینگ لیست از فروشنده

پیش از هر چیز، باید با فروشنده خارجی به توافق برسید و اسناد اولیه زیر را دریافت کنید:

پروفرما (Proforma Invoice / پیش‌فاکتور): شامل مشخصات و آدرس طرفین، نوع و تعداد کالا، قیمت‌ها، شرایط پرداخت، شرایط تحویل، مبدا و مقصد، و مدت اعتبار پیش‌فاکتور.
پکینگ لیست (Packing List / لیست عدل‌بندی): شامل شرح کامل مشخصات محموله، تعداد و نوع بسته‌ها، وزن خالص و ناخالص، ابعاد، نوع بسته‌بندی و…

این دو سند، پایه ثبت سفارش و بسیاری از مراحل بعدی هستند و عملاً اولین مدارک در میان مدارک مورد نیاز ترخیص کالا محسوب می‌شوند.

۲. ثبت سفارش در سامانه جامع تجارت (NTSW)

پیش از ورود کالا به کشور، باید ثبت سفارش انجام دهید:

ورود به سامانه جامع تجارت ایران (NTSW)
ثبت مشخصات کالا بر اساس پروفرما
بررسی کالا از نظر مجاز بودن واردات
در صورت تأیید، مجوز ثبت سفارش صادر می‌شود.

این مرحله برای کنترل قانونی بودن کالا و تطبیق آن با سیاست‌های تجاری کشور انجام می‌شود و بخش مهمی از روش ترخیص کالا از گمرک به‌شمار می‌آید.

۳. اخذ مجوزهای بانکی و تخصیص ارز

در صورتی که خرید شما ارزی است، باید:

به بانک عامل معرفی‌شده در ثبت سفارش مراجعه کنید.
درخواست تخصیص ارز به بانک مرکزی ارسال شود.
پس از تأیید بانک مرکزی، بانک عامل حواله خرید کالا را صادر می‌کند.
معمولاً حدود ۳۵ درصد ارز تخصیصی به‌عنوان ضمانت واردات نزد بانک مسدود می‌شود که بعد از اثبات ورود کالا، آزاد می‌گردد.

این بخش، جزو شرایط ترخیص کالا از نظر بانکی و ارزی است.

۴. انتخاب شرکت حمل‌ونقل و ارسال کالا

پس از انجام امور مالی:

انتخاب شرکت حمل‌ونقل مناسب (دریایی، هوایی، زمینی)
صدور بارنامه و اسناد حمل

کالای شما بسته به مبدا و نوع حمل، به یکی از گمرکات یا بنادر ایران ارسال می‌شود. در این مرحله، اگر بار شما کانتینری باشد، در مراحل بعدی با موضوعاتی مثل ترخیص کانتینر نیز مواجه خواهید شد.

۵. ورود کالا به گمرک و دریافت قبض انبار

پس از ورود کالا به گمرک:

کالا در انبار گمرک تخلیه می‌شود.
گمرک قبض انبار صادر می‌کند که در آن مشخصات زیر درج شده است:
وزن، تعداد، نوع کالا، تاریخ ورود، شماره بارنامه، محل نگهداری و…

قبض انبار یکی از اسناد کلیدی برای ادامه فرآیند ترخیص بار از گمرک است و در بسیاری از گمرکات کشور (یعنی در انواع ترخیص کالا از گمرکات داخلی و بنادر) ساختار مشابهی دارد.

۶. دریافت ترخیصیه از شرکت حمل

شرکت حمل‌ونقل پس از ورود کالا، سندی به نام ترخیصیه (Delivery Order) صادر می‌کند که شامل اطلاعات زیر است:

مشخصات وسیله حمل
نام شرکت کشتیرانی یا حمل‌ونقل
شماره و تاریخ بارنامه
مبدا، محل بارگیری و محل تخلیه
مشخصات کالا (تعداد، نوع، وزن، بسته‌بندی)
نام و آدرس گیرنده

ترخیصیه مجوز شما برای تحویل کالا از شرکت حمل به گمرک است.

۷. ثبت اظهارنامه گمرکی در سامانه EPL

در این مرحله، صاحب کالا یا ترخیص‌کار باید:

وارد سامانه EPL (پنجره واحد تجارت فرامرزی) شود.
کلیه اطلاعات کالا را مطابق قبض انبار، ترخیصیه، ثبت سفارش و سایر اسناد وارد کند.
اسناد مورد نیاز را بارگذاری نماید، مانند:
- فاکتور نهایی
- بارنامه
- پکینگ لیست
- گواهی مبدا
- مجوزهای واردات
- کارت بازرگانی
- بیمه‌نامه و…

پس از ثبت اطلاعات، سامانه به شما شماره سریال و شماره عطف می‌دهد که برای پیگیری مراحل بعدی ترخیص ضروری است. این مرحله، جزو هسته اصلی فرآیند ترخیص کالا از گمرک محسوب می‌شود.

۸. دریافت کوتاژ (ثبت نهایی اظهارنامه)

پس از بررسی اولیه سیستم:

سامانه EPL یک کد هشت‌رقمی به اظهارنامه شما اختصاص می‌دهد.
از این مرحله به بعد، اظهارنامه قفل شده و امکان ویرایش اطلاعات وجود ندارد.
این کد را کوتاژ می‌نامند:
- اگر برای واردات باشد → کوتاژ وارداتی
- اگر برای صادرات باشد → کوتاژ صادراتی

در اینجا آشنایی با نحوه دریافت و استعلام کوتاژ صادراتی و وارداتی اهمیت پیدا می‌کند؛ زیرا این کد، شناسه اصلی پرونده شما در گمرک است و تمامی استعلام‌ها، پیگیری‌ها و گزارش‌ها بر اساس آن انجام می‌شود. به همین دلیل دقت در ثبت اطلاعات بسیار مهم است، زیرا خطا می‌تواند منجر به جریمه یا توقف تشریفات شود.

۹. تعیین مسیر گمرکی (سبز، زرد، قرمز)

گمرک پس از بررسی اولیه، کالا را در یکی از مسیرهای زیر قرار می‌دهد:

مسیر سبز: بدون بررسی فیزیکی و معمولاً با حداقل کنترل اسنادی. ترخیص در این مسیر بسیار سریع است و در برخی موارد به‌نوعی شبیه ترخیص فوری کالا از گمرک به‌نظر می‌رسد.
مسیر زرد: بررسی اسناد و کنترل ارزش کالا، اما معمولاً بدون ارزیابی فیزیکی کامل.
مسیر قرمز: بررسی کامل اسناد، کنترل ارزش و بازرسی فیزیکی محموله.

انتخاب مسیر به نوع کالا، حساسیت آن، سابقه واردکننده و ریسک‌های احتمالی بستگی دارد و بخشی از شرایط ترخیص کالا در گمرک به‌شمار می‌آید.

۱۰. ارزیابی، تعیین تعرفه و محاسبه حقوق ورودی

کارشناس گمرک در این مرحله:

ارزش گمرکی کالا را بر اساس:
- قیمت خرید (فاکتور)
- هزینه حمل‌ونقل
- بیمه
- سایر هزینه‌های قبل از ورود کالا
  تعیین می‌کند.
تعرفه گمرکی (HS Code) مناسب را برای کالا انتخاب می‌کند.
بر این اساس، حقوق ورودی و سایر عوارض محاسبه می‌شود.

حقوق ورودی معمولاً از اجزای زیر تشکیل شده است:

حقوق گمرکی: معادل ۴٪ ارزش گمرکی
سود بازرگانی: طبق جدول تعرفه‌ها، بسته به نوع کالا
نسبت مجموع این‌ها به ارزش کالا در عمل می‌تواند بین حدود ۵ تا ۵۵ درصد ارزش CIF (قیمت کالا + حمل + بیمه) باشد.

در کنار این موارد، موضوع تعرفه ترخیص کالا از گمرک برای بسیاری از واردکنندگان اهمیت ویژه‌ای دارد، چون مستقیماً روی قیمت تمام‌شده کالا تأثیر می‌گذارد.

۱۱. پرداخت هزینه‌ها و حقوق ورودی

پرداخت‌ها شامل موارد زیر است:

حقوق گمرکی و سود بازرگانی
مالیات بر ارزش افزوده (۹٪)
عوارض هلال احمر (۱٪ در صورت شمول)
مالیات علی‌الحساب (در صورت شمول)
هزینه‌های کارشناسی و آزمایشگاهی (در صورت نیاز)
هزینه‌های انبارداری، تخلیه و بارگیری
سایر عوارض مصوب

این پرداخت‌ها معمولاً از طریق درگاه‌های آنلاین (سامانه پرداخت گمرکی) انجام می‌شود. این بخش، قسمت مالی اصلی روند ترخیص کالا از گمرک است.

۱۲. اخذ مجوزهای لازم از سازمان‌های ذی‌ربط

بسته به نوع کالا، ممکن است نیاز به اخذ مجوز از سازمان‌های مختلف باشد، مانند:

وزارت بهداشت
سازمان استاندارد
سازمان محیط زیست
وزارت راه
وزارت دفاع
سازمان دامپزشکی، قرنطینه نباتی و…

برخی کالاها مشمول قرنطینه، تعیین ماهیت یا کنترل‌های ویژه هستند که بدون اخذ مجوزهای مربوطه، ترخیص نمی‌شوند. این مجوزها بخشی از مدارک ترخیص کالا از گمرک هستند.

۱۳. دریافت کد خروج از بانک و صدور پروانه الکترونیک

پس از نهایی شدن تشریفات گمرکی و تأیید ورود کالا:

مدارک لازم به بانک عامل ارائه می‌شود.
بانک یک کد رهگیری (ساتا / کد خروج) صادر می‌کند.
گمرک بر اساس این کد، پروانه الکترونیک گمرکی صادر می‌کند.

این پروانه جایگزین «پروانه سبز گمرکی» قدیمی است و قابلیت استعلام الکترونیکی دارد.

۱۴. بارگیری کالا، کنترل نهایی و خروج از گمرک

مراحل پایانی شامل:

معرفی وسیله حمل جدید در سامانه EPL و ثبت مشخصات آن
بارگیری کالا زیر نظر ماموران گمرک
بررسی نهایی توسط دایره درب خروج گمرک
در صورت تأیید، دستور خروج کالا صادر می‌شود.
کالا از گمرک خارج و به انبار مقصد یا محل تحویل نهایی ارسال می‌شود.

پس از ورود به انبار مقصد، مسئول انبار موظف است کالا را ثبت کند. کالاها تا بعد از ورود به انبار نیز قابل رهگیری هستند و نیروهای امنیتی و انتظامی برای جلوگیری از قاچاق، به اطلاعات سامانه EPL دسترسی دارند.

این قسمت، آخرین حلقه روند ترخیص کالا از گمرک و عملاً پایان فرآیند ترخیص بار از گمرک است.

مدت زمان ترخیص کالا از گمرک

مدت زمان ترخیص کالا و به‌طور خاص زمان ترخیص کالا از گمرک به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله:

نوع و ماهیت کالا
مسیر تعیین‌شده (سبز، زرد، قرمز)
کامل بودن مدارک
تجربه و مهارت ترخیص‌کار
نیاز یا عدم نیاز به مجوزهای خاص

به‌طور میانگین:

مسیر سبز: ۱ تا ۳ روز کاری
مسیر زرد: ۳ تا ۵ روز کاری
مسیر قرمز: ۵ تا ۱۰ روز کاری یا بیشتر، در صورت وجود مشکلات قانونی یا نقص مدارک

در صورت نقص مدارک، مغایرت اسنادی یا عدم دریافت مجوزهای لازم، این مدت ممکن است به چند هفته نیز افزایش یابد. اگر از خدمات حرفه‌ای و حتی ترخیص فوری کالا از گمرک توسط شرکت‌های متخصص استفاده کنید، می‌توانید تا حد زیادی این زمان را کاهش دهید.

مدت زمان توقف بار و متروکه شدن کالا

گمرک به‌طور معمول ۳ ماه کالا را در انبار نگه می‌دارد.
این مدت با درخواست صاحب کالا و ارائه دلایل موجه، تا ۲ ماه دیگر قابل تمدید است.
حداکثر زمان ماندگاری کالا در انبار گمرک ۵ ماه است؛ پس از آن، کالا متروکه شناخته می‌شود.
اگر یک ماه از صدور برگه ترخیص بگذرد و برای تحویل بار از انبار اقدام نشود، کالا نیز متروکه محسوب می‌شود.
اگر مراحل ترخیص به دلیل اقدام یا توقف از طرف خود گمرک متوقف شده باشد، کالا متروکه نمی‌شود.

به دلیل هزینه‌های انبارداری، بهتر است روند ترخیص در کوتاه‌ترین زمان ممکن انجام شود.

هزینه‌های ترخیص کالا از گمرک و نحوه محاسبه

هزینه‌های ترخیص کالا از گمرک را می‌توان در چند دسته کلی خلاصه کرد:

۱. حقوق ورودی (تعرفه گمرکی)

شامل حقوق گمرکی (۴٪ ارزش گمرکی) و سود بازرگانی است.
سود بازرگانی هر ساله توسط دولت برای هر ردیف تعرفه تعیین می‌شود.
مجموع این‌ها نسبت به ارزش CIF کالا، در عمل می‌تواند بین ۵ تا ۵۵٪ ارزش کالا باشد.

2. مالیات‌ها و عوارض

۹٪ مالیات بر ارزش افزوده
در مواردی ۲٪ مالیات علی‌الحساب
۱٪ عوارض هلال‌احمر (در بسیاری از کالاها)

3. هزینه‌های انبارداری، تخلیه و بارگیری

این هزینه‌ها به عوامل زیر بستگی دارد:

حجم، وزن و تعداد کالاها
نوع انبار (مسقف، روباز، سردخانه و…)
مدت ماندگاری کالا در انبار
تعداد عملیات تخلیه و بارگیری

4. هزینه‌های کارشناسی و آزمایشگاهی

در صورت نیاز به ارزیابی تخصصی، تعیین ماهیت، یا آزمایش‌های استاندارد و بهداشتی، هزینه‌های مربوطه جداگانه محاسبه می‌شود.

5. حق‌العمل ترخیص‌کار و هزینه‌های خدمات

کارمزد ترخیص‌کار یا شرکت بازرگانی
هزینه اخذ مجوزها و پیگیری‌های اداری

این بخش‌ها در مجموع، تصویری از تعرفه ترخیص کالا از گمرک و هزینه نهایی برای واردکننده ارائه می‌دهد.

فرمول تقریبی محاسبه هزینه نهایی ترخیص

برای محاسبه حدودی هزینه ترخیص از گمرک می‌توان به‌صورت ساده گفت:

محاسبه ۴٪ ارزش گمرکی به‌عنوان حقوق گمرکی
افزودن سود بازرگانی بر اساس تعرفه کالا
مجموع این دو، می‌شود حقوق ورودی
افزودن ۹٪ مالیات بر ارزش افزوده به عدد فوق
افزودن سایر عوارض (هلال‌احمر، مالیات علی‌الحساب، هزینه‌های انبار، کارشناسی و…)

قبل از خرید و وارد کردن هر کالایی باید میزان سود تقریبی را با فرمول بالا محاسبه کنید و به‌طور خاص با توجه به سود بازرگانی کالا، تصمیم بگیرید که آیا این واردات به‌صرفه و سودآور است یا خیر.

نکات مهم و شرایط ضروری در ترخیص کالا از گمرک

برای تسهیل در روند ترخیص و جلوگیری از ضرر و زیان، باید به چند نکته مهم توجه کنید:

کارت بازرگانی معتبر: لازمه اصلی انجام واردات یا صادرات رسمی است.
کامل و صحیح بودن مدارک: ثبت دقیق اطلاعات در سامانه‌های ثبت سفارش و EPL از بروز مغایرت‌ها و جرائم جلوگیری می‌کند.
آشنایی با تعرفه‌های گمرکی: انتخاب نادرست تعرفه می‌تواند منجر به جریمه، تاخیر و حتی ضبط کالا شود.
بررسی مبدأ کالا: کشور سازنده و مبدأ حمل در تعرفه‌ها، مجوزها و حتی محدودیت‌ها تاثیر دارد.
کالاهای ممنوعه: کالاهایی مانند اسلحه گرم، مشروبات الکلی، گوشت‌های حرام، کالاهای مغایر با فرهنگ، بهداشت، اقتصاد و امنیت کشور، امکان واردات قانونی ندارند.
کالاهای دارای تاریخ انقضا: باید به گمرکی با امکانات نگهداری مناسب ارسال شوند، یا پس از ورود سریعاً به گمرک دیگری با تجهیزات لازم منتقل شوند.
حق‌العمل‌کاری قانونی: داشتن حق‌العمل‌کاری نشان می‌دهد نقل‌وانتقالات شما به‌صورت مجاز انجام می‌شود.

همکاری با ترخیص‌کاران و شرکت‌های متخصص، به‌خصوص در پرونده‌های پیچیده، به‌عنوان بخشی از شرایط ترخیص کالا می‌تواند ریسک خطا را کاهش دهد.

مدارک لازم برای ترخیص کالا از گمرک

مدارک لازم برای ترخیص کالا باید توسط صاحب کالا یا ترخیص‌کار (هر دو دارای کارت بازرگانی معتبر) ارائه شود. این مدارک مجموعه‌ای از اسناد اصلی و ضروری هستند که گمرک بر اساس آن‌ها امکان بررسی، ارزیابی و صدور مجوز خروج کالا را دارد. فهرست زیر مهم‌ترین مدارک مورد نیاز برای ترخیص کالا از گمرک را شامل می‌شود:

بارنامه
ترخیصیه
گواهی مبدا
پکینگ لیست
بیمه‌نامه معتبر
قبض و شناسه انبار
مجوز ثبت سفارش کالا
رسید ثبت ترخیص الکترونیک
کارت بازرگانی و مدارک هویتی
پیش‌فاکتور (Proforma Invoice)
گواهی بازرسی (در صورت وجود)
گواهینامه کالا، شناسنامه کانتینر
نامه کرایه حمل (در صورت تفکیک)
نامه خروج کانتینر و اسناد حمل داخلی
فاکتور رسمی کالا (Commercial Invoice)
گواهی استاندارد یا بهداشت (در صورت نیاز)

ترخیص کالا از گمرکات در بنادر مهم ایران

برخی از مهم‌ترین گمرکات و بنادر برای ترخیص کالا در ایران عبارت‌اند از:

گمرک بندرعباس (شهید رجایی): بزرگ‌ترین گمرک تجاری ایران، مناسب برای واردات کانتینری و کالاهای حجیم و انواع ترخیص کانتینر.
گمرک بوشهر: مناسب برای کالاهای تجاری سبک و میان‌رده.
گمرک بندر امام خمینی: مناسب برای واردات کالاهای فله‌ای، خوراکی و مواد حجیم.
گمرک انزلی: پرترددترین گمرک شمال کشور، مناسب برای واردات از کشورهای حوزه دریای خزر.

در واقع، ترخیص کالا از گمرکات مختلف کشور ساختار مشترکی دارد، اما بسته به امکانات و نوع کالا، برخی بنادر برای برخی محموله‌ها تخصصی‌تر هستند.

خدمات ترخیص کالا از گمرک توسط شرکت لیان ویسمن

شرکت لیان ویسمن با سال‌ها تجربه در حوزه حمل‌ونقل بین‌المللی و لجستیک، خدمات ترخیص کالا از گمرک را به‌صورت حرفه‌ای، سریع و مطمئن در بنادر و گمرکات اصلی کشور ارائه می‌دهد. این شرکت با بهره‌گیری از تیمی مجرب از ترخیص‌کاران رسمی و آشنا به قوانین گمرکی ایران، کلیه مراحل ترخیص کالا را از ثبت سفارش تا تحویل نهایی با کمترین زمان و هزینه برای مشتریان انجام می‌دهد. برای پرونده‌های پیچیده یا بین‌المللی، استفاده از تجربه یک ترخیص‌کار بین المللی در کنار این تیم می‌تواند ریسک را به حداقل برساند.

خدمات لیان ویسمن در حوزه ترخیص کالا

ثبت سفارش و اظهار کالا در سامانه EPL و سامانه جامع تجارت
اخذ مجوزهای لازم برای ترخیص کالاهای خاص (تجهیزات پزشکی، مواد غذایی، لوازم الکترونیکی و…)
ارائه مشاوره در تعیین تعرفه گمرکی و محاسبه هزینه‌های ترخیص
پیگیری امور گمرکی در کلیه مسیرهای سبز، زرد و قرمز
تسریع در انجام تشریفات گمرکی و جلوگیری از توقف طولانی کالا در انبار
ترخیص از بنادر مهم کشور مانند بندرعباس (شهید رجایی)، بوشهر، امام خمینی و گمرکات داخلی

این خدمات در عمل، نمونه‌ای از فعالیت یک شرکت ترخیص کالا از گمرک حرفه‌ای است که می‌تواند حتی در مواردی امکان ترخیص فوری کالا از گمرک را برای برخی پرونده‌ها فراهم کند.

مزایای انتخاب لیان ویسمن

✔ شفافیت کامل در هزینه‌ها و فرآیندها

✔ کاهش زمان خواب کالا در گمرک و کاهش هزینه‌های انبارداری

✔ ارتباط مستقیم با گمرکات و کارشناسان حرفه‌ای ترخیص

✔ پشتیبانی کامل تا زمان تحویل کالا به مقصد نهایی