حمل محموله خطرناک
مقررات حمل و نقل کالاهای خطرناک
پیش از اینکه در مورد مقررات حمل محموله‌های خطرناک بگوییم، باید ابتدا ببینیم به چه کالاهایی خطرناک اطلاق می‌شود. با توجه به قوانین و ضوابط، هر نوع کالایی که سلامتی و ایمنی افراد و محیط زیست را تهدید کند، به‌عنوان مواد خطرناک شناخته می‌شود. این کالاها باید با دستورالعمل‌های خاصی جابه‌جا شوند و نکات ایمنی در مورد آن‌ها باید کاملا رعایت شود.
مواد منفجره، گازها، مواد شیمیایی، مواد قابل اشتعال، مواد رادیو اکتیو، موادی که خاصیت خورندگی دارند، مواد سمی، مواد عفونی، مواد اکسید کننده و دیگر موادی که بتواند خطر ایجاد کنند در گروه محموله‌های خطرناک قرار می‌گیرند و باید با ضوابط حمل محموله خطرناک جابه‌جا شوند. بعضی از محمولهها نیز هستند که در صورت انتقال با لوازم نقلیه خاص، خطرناک محسوب می‌شوند. برای مثال بسیاری از محمولهها مانند باتری‌ها، بعضی از لوازم خانگی یا تجهیزات آزمایشگاهی برای انتقال با هواپیما به‌عنوان کالای خطرناک شناخته می‌شوند اما در صورتی که با لوازم نقلیه دیگر منتقل شوند، برچسب خطرناک ندارند. اما ما در این‌جا در مورد محموله‌هایی صحبت می‌کنیم که در همه شرایط به‌عنوان کالای خطرناک شناخته می‌شوند و باید قوانین حمل محموله خطرناک را برای آن‌ها در نظر گرفت.
قوانین حمل مواد خطرناک در کتاب مقررات کالاهای خطرناک، یاتا، به‌طور کامل تشریح شده و بسیاری از آن‌ها برای تمامی کشورها یکسان هستند.
تمامی کالاهایی که منتقل می‌شوند باید برگه اطلاعات ایمنی یا Material Safety Data Sheet داشته باشند. مالک کالا باید در این برگه موارد ایمنی زیر را پاسخ داده باشد:
- خطرات محموله
- روش‌های ایمن سازی محموله
- اقدامات لازم در صورت بروز حادثه
- روش‌های جابه‌جایی محموله
- نحوه ذخیره‌سازی محموله
در عین‌حال باید اطلاعات کامل در مورد محموله نیز در این برگه ثبت شود. اطلاعاتی نظیر:
- اطلاعات محصول
- مواد تشکیل دهنده
- اطلاعات لازم در مورد قابل اشتعال بودن یا نبودن محموله
- خواص سمی یا غیرسمی محموله
- اقدامات لازم برای کمک‌های اولیه
- اطلاعات لازم در مورد واکنش‌پذیر بودن یا نبودن محموله در صورت مجاورت با مواد دیگر
در بحث قوانین و مقررات حمل محموله خطرناک، قوانین مختلفی برای حمل با کشتی، هواپیما و کامیون وجود دارد. کنوانسیون بیین‌المللی ایمنی دریا، مقررات خود را با توجه به حفظ ایمنی دریا تنظیم کرده است. تمام موادی که باعث آلودگی آب دریا می‌شوند در گروه محموله‌های خطرناک قرار می‌گیرند. به‌همین دلیل باید در بسته‌بندی و حمل و نقل آن‌ها، نکات ایمنی خاصی رعایت شوند. این کنوانسیون محموله‌های خطرناک دریایی را با کد IMDG Code مشخص کرده که شامل موارد زیر هستند:
- مواد منفجره : هر نوع محموله‌ای که احتمال اشتعال و انفجار داشته باشد و کالاها و موادی که در معرض خطر انفجار دسته‌جمعی باشند.
- مایعات قابل اشتعال
- جامدات قابل اشتعال
- گازها: قابل اشتعال یا غیرقابل اشتعال، سمی یا غیر سمی
- مواد سمی
- مواد عفونی
- مواد رادیواکتیو
- مواد خورنده
- مواد اکسید کننده و پراکسیدهای آلی
- محمولهها یا کالاهای متفرقه‌ای که خطر زیست محیطی دارند.
حمل محموله خطرناک از طریق هوایی هم باید برطبق ضوابط خاصی باشد. کالاهای خطرناک هوایی به محموله‌هایی گفته می‌شود که ایمنی هواپیما یا افراد داخل هواپیما را به خطر بیندازد. در حمل و نقل هوای بسیاری از محصولاتی که ممکن است به ذهن شما خطور نکند نیز در گروه کالاهای خطرناک قرار می‌گیرند. اما سازمان ملل متحد محموله‌های مشخصی را در زمره محموله‌های خطرناک برای هواپیما قرار داده است:
- مواد منفجره و مهمات
- گازها، مایعات و جامدات قابل اشتعال
- مواد اکسید کننده و پراکسیدهای آلی
- مواد رادیو اکتیو
- مواد خورنده
- مواد سمی و عفونی
- مواد خطرناک متفرقه دیگر که برای محیط زیست خطرناک هستند.
با این‌حال، در بعضی موارد حمل محموله خطرناک تحت هر شرایطی با هواپیما ممنوع اعلام شده است. این موضوع به دلیل وجود فشار هوا و تکان‌های هواپیما در مورد بعضی از محمولهها تاکید شده است. بسیاری از کشورها، حمل مواد خطرناک را با هواپیما انجام نمی‌دهند و این روش در این کشورها ممنوع است.
در مورد حمل و نقل زمینی، ماشین‌هایی که قرار است حمل محموله خطرناک را انجام دهند، باید دارای کد حمل محموله خطرناک یا UN Number باشند. این اعداد توسط سازمان ملل تعیین شده و تمامی کشورها ملزم به رعایت آن هستند. کد یو ان در برگه ایمنی مواد یا MSDS قید شده است. اهمیت این کدها از آن جهت است که وقتی این بار به خارج از کشور منتقل می‌شود، تمامی افراد با توجه به کد، از وجود این ماده مطلع شده و تمهیدات لازم در نظر گرفته خواهد شد.
حمل و نقل مواد شیمیایی خطرناک
یکی از محموله‌هایی که حمل و نقل آن‌ها اهمیت بسیار زیادی دارد، مواد شیمیایی خطرناک هستند. این مواد که عموما به‌عنوان ماده اولیه در صنایع و کارخانه‌های گوناگون استفاده می‌شوند، ممکن است بر اثر حوادث مختلف، تبعات جبران ناپذیری برای انسان‌ها و اکوسیستم طبیعی داشته باشند. به همین دلیل نحوه بسته‌بندی و حمل و نقل این مواد اهمیت زیادی دارد. برای حمل و نقل این مواد از روش‌های زمینی (کامیون، تریلر و قطار)، حمل و نقل هوایی (هواپیما) و حمل و نقل دریایی (کشتی) استفاده می‌شود. در هر کدام از این موارد باید نکات ایمنی به‌خوبی رعایت شوند. به‌دلیل مشکلاتی که ممکن است برای محموله‌های مواد شیمیایی خطرناک پیش بیاید، زمان اولویت مهمی است. انتقال این مواد باید در کوتاه‌ترین زمان ممکن انجام شود. ایمن‌ترین و کم‌سکونت‌ترین مسیرها بهترین انتخاب برای انتقال این مواد هستند. برای حمل و نقل باید حتما ایمنی پرسنل وسیله نقلیه در نظر گرفته شود و تمهیدات لازم در صورت بروز حادثه اندیشیده شود. بسته‌بندی و نوع مخازنی که برای حمل مواد خطرناک استفاده می‌شود اهمیت بسیار زیادی در حفظ ایمنی این مواد دارند . بسته‌بندی محموله‌های خطرناک معمولا در سه گروه تعریف شده است:
گروه بسته‌بندی I : برای محموله‌های شیمیایی بسیار خطرناک High Danger
گروه بسته بندی II : برای محموله‌های شیمیایی با خطر متوسط Medium Danger
گروه بسته‌بندی III : برای محموله‌های شیمیایی با خطر کم Low Danger
مخازنی که برای حمل محموله خطرناک در نظر گرفته می‌شوند، باید با توجه به نوع ماده انتخاب شوند.
بیشتر بخوانید: حمل دریایی به اروپا
کارت حمل مواد خطرناک
برای حمل محموله خطرناک باید برچسب‌ها و کارت‌های مخصوص تهیه شده و روی بار و وسیله نقلیه نصب شود. روی این کارت‌ها در مورد نوع ماده، واکنش‌های احتمالی، شرایط نگهداری و اقدامات ایمنی در صورت بروز حادثه توضیحات کامل داده شده است.
در مورد مواد شیمیایی اگر خورنده، قابل اشتعال، قابل انفجار یا مواد فرار باشند و به‌عنوان مواد خطرناک برای اکوسیستم محسوب شوند، نکات جداگانه در کارت‌های حمل آن‌ها قید خواهد شد.
نکات مهم حمل مواد خطرناک
در حمل محموله خطرناک چند عامل اهمیت زیادی دارد. اول زمان انتقال و بعد بسته‌بندی و نحوه انتقال این مواد. با در نظر گرفتن این موارد باید وسیله نقلیه مناسب را انتخاب کرد.
نکات حمل محموله خطرناک با هواپیما
معمولا برای بسیاری از این مواد از حمل و نقل هوایی استفاده می‌کنند تا مدت زمان انتقال را کاهش دهند. اما به دلیل فشار هوا و تکان‌های هواپیما، باید تمهیدات بسیار خاصی در نظر گرفته شود. معمولا مواد شیمیایی خطرناک را در مخازن به‌خصوص ذخیره می‌کنند که با روش‌های خاصی مهر و موم می‌شود. در عین‌حال روی تمام این مخازن، برچسب‌های ایمنی قرار داده می‌شود تا در صورت بروز حادثه، اقدامات لازم انجام شود. در هنگام جابه‌جایی مواد شیمیایی باید توجه کرد که مواد مختلف در کنار هم قرار نگیرند. چون بر اثر اتفاقات مختلف ممکن است واکنش‌های شیمیایی متفاوتی ایجاد شده و منجر به فاجعه شود.
در کنار تمامی این مواد شیمیایی خطرناک، علاوه بر کپسول‌های آتش‌نشانی، پلاکاردهایی قرار داده می‌شود که روی آن‌ها در مورد نوع ماده، واکنش‌های احتمالی و برنامه‌های اضطراری در مواقع لزوم درج شده است.
نکات حمل محموله خطرناک با کامیون یا تریلر
اگر قرار است حمل و نقل به‌صورت زمینی انجام شود، باید کامیون یا تریلر مورد نظر از نظر تمامی نکات ایمنی و سلامت خودرو کنترل شود. هر نوع اشکالی در خودرو ممکن است منجر به حادثه شود. ایمنی و سلامت لاستیک‌ها، چراغ‌ها، ترمز، و سیستم سوخت خودرو، در اولویت قرار دارند. کپسول‌های آتش‌نشانی باید در خودرو قرار داده شود و مخازن به‌خوبی مهر و موم و جاسازی شوند. راننده و دیگر سرنشینان خودرو باید مجهز به جلیقه‌های زرد رنگ، ماسک، عینک، چکمه‌های پلاستیکی مقاوم در برابر مواد شیمیایی، محلول‌های شستشوی چشم، بطری‌های آب، تن‌پوش‌های مقاوم در برابر مواد شیمیایی و دستکش‌های مخصوص باشند.
خودروهای حمل محموله خطرناک باید سقف‌دار باشند و در‌صورتی که به هر دلیلی امکان این موضوع وجود نداشته باشد، نباید مواد در معرض تابش نور خورشید، یا بارش باران و برف باشند. خودروهای حاوی تانکرهای مواد شیمیایی خطرناک، اجازه حرکت در طول شب را ندارند و فقط مجاز به رانندگی در طول روز هستند.
نکات حمل محموله خطرناک با قطار
در مورد حمل و نقل با قطار هم باید تمامی ریل‌های مسیر کنترل شده و از ایمنی و سلامت آن‌ها اطمینان حاصل شود. راه‌آهن و تمامی ایستگاه‌ها و مسیر باید خالی از سکنه باشد و تیم اورژانس نیز در همه حال حضور داشته باشد. وزن بار باید با توجه به توان ریلی در نظر گرفته شود. محمولهها باید در مخازن مخصوص و دور از تابش نور خورشید باشند. به این منظور باید حتما از قطارهای باربری استفاده شوند. روی تمام محموله برچسب‌های لازم قرار داده شده و در تمامی ایستگاه‌ها بازرسی‌های لازم برای تامین ایمنی و اطمینان از سلامت کالا و روش حمل محموله خطرناک انجام شود.
نکات حمل محموله خطرناک با کشتی
برای حمل و نقل مواد شیمیایی خطرناک با کشتی، تمامی موارد ایمنی که گفته شد باید در نظر گرفته شود. بدنه کشتی و تمامی مخازن باید در برابر تغییرات آب و‌هوایی ایمن‌سازی شده باشند. این مخزن‌ها باید دارای پوشش‌های مناسب بوده و هواگیری‌های لازم انجام شده باشند. کوتاه‌ترین و کم‌ریسک‌ترین مسیرها نیز برای این انتقال باید در نظر گرفته شوند.
با وجود تمامی تمهیداتی که گفته شد، حادثه همیشه در کمین تمامی محموله‌هاست. گاهی اتفاق‌های غیر قابل پیش‌بینی رخ می‌دهند که هرچقدر هم امکانات ایمنی در نظر گرفته شده باشد، باز هم حادثه رخ می‌دهد. در این مواقع باید پرسنل آموزش‌های لازم را دیده باشند و هر چه سریع‌تر تمامی نکات را رعایت کنند. اولین و مهم‌ترین کار جلوگیری از انتشار مواد شیمیایی خطرناک در فضای اطراف است. باید در کوتاه‌ترین زمان ممکن به مراجع ذیربط اطلاع رسانی شده و تمهیدات لازم برای تخلیه ساکنین مسیر و پاکسازی محل از محموله انجام شود.
سوالات متداول
این مواد شیمیایی، زمان حمل و نقل اهمیت بسیار زیادی دارد. از طرف دیگر باید محفظه نگهداری این مواد بسیار خنک باشد. به‌علاوه گاهی تنها امکان برای جابه‌جایی ماده فقط مسیر هوایی است. پس با رعایت اصول ایمنی، چاره‌ای جز انتقال هوایی وجود ندارد.
بخش زیادی از مسئولیت برعهده مالک محموله است. زیرا او کاملا در جریان نوع ماده و شرایط آن قرار دارد. پس ملزم است که تمامی اطلاعات لازم در مورد محموله را در اختیار شرکت حملکننده قرار دهد. تعیین نوع بسته‌بندی این کالاها نیز برعهده مالک محموله است و او باید این مهم را به‌خوبی انجام دهد.
شرکت حملکننده باید در زمینههای پذیرش محموله، انبارداری، بارگیری، بازرسی، تهیه اطلاعات، گزارش حوادث، بایگانی مدارک و آموزش پرسنل خود تمام تلاشش را انجام داده باشد. در صورت بروز حادثه، اگر دلیل اتفاق درنظر نگرفتن یکی از این موارد باشد، تمام مسئولیت برعهده شرکت حمل کننده است.
انتخاب بهترین راه به نوع ماده و فاصله مبدا و مقصد بستگی دارد. هرکدام از روش‌های انتقال، خطرات و ریسک‌های احتمالی خود را دارد. پس با رعایت تمامی نکات ایمنی، میتوان از هر مسیری به سلامت گذشت.
هواپیما پرریسکترین وسیله نقلیه برای انتقال مواد شیمیایی خطرناک است. اما تمامی خطرات را میتوان با رعایت استانداردها و نکات ایمنی کم کرد.
