اهمیت گمرک در توسعه مالی و رشد اقتصادی یک کشور امروزه بر هیچ کس پوشیده نیست. گمرک به عنوان سازمان رسمی دولتی، متولی جمع‌آوری مالیات و عوارض وارداتی و صادراتی است و تأمین درآمدهای مالی دولت را تضمین می‌کند. همچنین گمرک وظیفه حفاظت از امنیت مرزها و جلوگیری از ورود کالاهای قاچاق و غیرقانونی را بر عهده دارد. اجرای قوانین گمرکی، تجزیه و تحلیل داده‌های مرتبط با واردات و صادرات، تمامی آمارهای مرتبط با تجارت و انبار کردن و جابجایی کالا بر عهده گمرک است. علاوه بر همه این موارد گمرک نقش مهمی در ترویج تجارت و سرمایه‌گذاری خارجی دارد. با ارائه امکانات ویژه به تجار و شرکت‌های بین‌المللی، گمرک بستر لازم را برای تبادل تجاری، سرمایه‌گذاری اصولی و رونق اقتصادی را فراهم می‌سازد. به طور کلی بابد گفت گمرک در هر کشوری پلی است که راه تجارت بین‌المللی از آن می‌گذرد و توسعه آن برای پیشرفت اقتصادی و امنیت ملی نقشی محوری دارد.
گمرک چیست؟
در یک تعریف ساده باید گفت گمرک یا CUSTOMS یک نهاد قانونی است که مستقیما زیر نظر دولت اداره می‌شود و مسئولیت نظارت بر تردد کالاها و وسایل نقلیه در مرزهای کشور را بر عهده دارد. این سازمان متولی اصلی اتخاذ سیاست‌های مربوط به واردات و صادرات کالاها، در نظر گرفتن و اجرای مالیات‌ها و عوارض و تنظیم مقررات مربوط به حمل و نقل و جابجایی کالا در داخل کشور یا در سطح بین المللی است.
گمرک در حوزه واردات موظف است تا محصولات و کالاهایی که از هر مبدایی به مقصد ایران ارسال شده‌اند را از وجوه مختلف استانداردها و مقررات مربوطه بررسی کند و پس از تایید، مجوز واردات و ترخیص را صادر نماید. محاسبه میزان مالیات دریافتی بر عهده گمرک است و سازمان مجری دریافت مالیات، هزینه‌های ارزی و عوارض نیز گمرک است.
در بخش صادرات کالا و محصولات از مبدا ایران به هر مقصدی، نیاز به اخذ مجوزهایی است که شرکت‌ها و تجار برای دریافت آن باید اقدام کنند. نقش اصلی در ارائه مجوزهای لازم، بررسی و تایید صحت اسناد و فاکتورها را گمرک بر عهده دارد. بنابراین گمرک یکی از ارکان تاثیرگذار بر تجارت بین المللی است و علاوه بر نظارت بر صادرات و واردات، ارایه مجوزها در تأمین امنیت مرزی و مبارزه با قاچاق کالاهای غیرقانونی نقشی محوری ایفا می‌کند.
تعریف گمرک
گمرک را باید دروازه ورود یا خروج کالاها و ارزهای جدید به کشور دانست. همچنین این سازمان دولتی موظف است تا بر عدم ورود کالاهای ممنوعه، قاچاق، سوء استفاده از مجوزهای دولتی و تخلفات تجاری نظارت کند و هر گونه ابهام و تخطی از قوانین صادر شده را پیگیری کند تا از فعالیت تجاری کسانی که به قوانین گمرکی عمل نمی‌کنند، جلوگیری شود.
از طرفی گمرک می‌تواند برای تُجاری که طبق ضوابط عمل می‌کنند، معافیت و تخفیف در نظر بگیرد و بدین ترتیب چرخه تجارت را فعال‌تر کند. هر دولت قوانین و مقررات گمرکی منحصر به خود را دارد که پیش از تجارت و معامله باید آن‌ها را در نظر گرفت. صادرات برخی کالاها و محصولات به برخی کشورها آزاد است و در برخی دیگر ممنوعیت وجود دارد. بنابراین مدیران بین الملل شرکت‌های بزرگ، مدیران فروش سازمان‌ها و بازرگانان باید از قوانین گمرکی و شرایط ترخیص کالا و محصولات در کشور مقصد مطلع باشند و سپس توافقات تجاری را امضا کنند.
با این تفاسیر باید گفت گمرک در بخش تجارت بین الملل نه تنها نقش نظارتی و اجرایی دارد، بلکه مسؤولیت آن راهبردی است و در بخش وضع قوانین، اجرا و پیگیری ایفای نقش می‌کند. تعریف گمرک بدون وظایف این سازمان که شامل تأمین امنیت، کنترل صادرات و واردات، بهبود قوانین و مقررات گمرکی و همچنین استقرار روابط بین‌المللی با دیگر کشورها می‌شود، ممکن نیست.
اگر بنا باشد اهمیت اقتصادی گمرک را تعریف کنیم باید به دو جنبه قابل توجه آن اشاره نماییم. نخست اینکه این سازمان یکی از تأمین‌کنندگان مالی دولت‌هاست. گمرک از طریق اخذ مالیات و عوارض، بخشی از بودجه دولت را تضمین می‌کند. جنبه دوم اینکه موفقیت یک کشور در بخش تجارت بین الملل و جذب سرمایه‌گذار خارجی در گرو نقش راهبردی است که گمرک ایفا می‌کند. هر چقدر روند صادرات و واردات ساده‌تر باشد، سیستم گمرکی درست و اصولی چیده شده باشد و نرخ عوارض و مالیات منطقی در نظر گرفته شود، تجارت خارجی تسهیل می‌شود. سهولت در تجارت خارجی یکی از شاخص‌های مهم برای توسعه اقتصادی است که در این میان گمرک نقشی محوری ایفا می‌کند.
علاوه بر تمام مواردی که گفته شد، نقش گمرک در توسعه اقتصادی و افزایش رفاه بین مردم فراتر از این موارد است. چراکه این سازمان یک نهاد نظارتی است و وظیفه کنترل کیفی کالاها و محصولاتی را بر عهده دارد که وارد کشور می‌شوند. وضع قوانین سختگیرانه در کیفیت سنجی باعث بهبود استانداردهای کالاهای وارد شده به کشور می‌شود و محصولاتی با سطح کیفی عالی به دست مشتری می‌رسد. این قوانین و کنترل‌های شدید با مرور زمان زمینه رشد صنایع داخلی و تقویت شرکت‌های تولیدی را فراهم می‌کند. بنابراین نقش گمرک در توسعه اقتصادی بسیار پررنگ و اساسی است و بر همه عرصه‌های اقتصادی و تجاری کشور تأثیر می‌گذارد.
وظایف گمرک
گمرک به‌عنوان دروازه معاملات خرد و کلان، وظایف متعدد و مهمی را در حوزه‌های اقتصادی، امنیتی و تجاری ایفا می‌کند. سیاست گمرک برای تعیین هزینه واردات و صادرات کالاها باید به گونه‌ای باشد که از تولیدکننده داخلی حمایت کند و اجازه ورود کالاهای بی‌کیفیت را ندهد. همچنین این سازمان در حوزه حفاظت از امنیت کشور نیز نقشی خطیر ایفا می‌کند. چرا که دریچه ورود تجار خارجی و محصولات بین المللی به کشور است و از این حیث باید در برابر ورود کالاهای قاچاق و مواد مخدر بایستد.
ضوابط گمرکی باید طوری تعیین شوند که از حمل و نقل غیرقانونی کالاها و ورود اجناس ممنوعه جلوگیری کنند. از طرفی این ضوابط و قوانین نباید دست و پاگیر باشند و در برابر ورود مایحتاج اساسی کشور، حائل ایجاد کنند. تصمیمات اشتباه می‌تواند در حوزه‌های مختلف کشور را دچار فقدان و قحطی کالاهای اساسی سازد. بنابراین وظایف گمرک بسیار مهم است و تعیین ضوابط باید توسط کارشناسان خبره انجام شود تا ضمن حمایت از تولید داخل و شکوفایی اقتصادی زمینه مبادلات تجاری خارجی را نیز فراهم کند تا محصولات درجه یک با قیمت مناسب به دست مردم کشور برسد.
یک تاجر خارجی برای صادرات کالا و محصولات خود به کشور باید مجوزهای لازم را کسب کند. برای اخذ مجوزهای گمرکی در ایران، ابتدا باید به سامانه رسمی گمرک وارد شوند و درخواست خود را ثبت کنند. همراه این درخواست باید اسناد مورد نیاز نیز بارگزاری شود تا احتمال رد درخواست کاهش یابد. برای دریافت مجوز، اطلاعات شرکت یا پروژه، نوع و میزان کالاهایی که قصد صادرات آن‌ها وجود دارد و همچنین بازه زمانی مورد نیاز برای صدور مجوز باید شرح داده شود. درخواست تاجر یا شرکت خارجی توسط مسئولان گمرکی کشور ما مورد بررسی قرار خواهد گرفت و در صورت تأیید پس از پرداخت هزینه‌های مربوط به مجوزهای گمرکی، مجوز گمرکی صادر خواهد شد. وضع قوانین، اجرا و نظارت بر این فرایند از وظایف گمرک محسوب می‌شود.
اختیارات و قوانین گمرک جمهوری اسلامی
اختیارات و قوانین گمرک جمهوری اسلامی در درجه اول بر اساس سیاست‌های مصوب شده توسط هیات دولت در زمینه صادرات و واردات و عبور کالا تعیین خواهد شد. گمرک باید تمام هزینه‌های مربوط به واردات و صادرات را تعیین کند و خودش هم متولی اخذ این هزینه‌ها، ثبت و دریافت آمار و اعلام گزارش‌ها به نهادهای مربوطه است. تمامی تشریفات قانونی مربوط به حوزه ترخیص کالا و تحویل به نمایندگان قانونی توسط گمرک جمهوری اسلامی انجام می‌شود و اسناد و فاکتورهای ترخیص و بررسی صحت مدارک برای تحویل نیز بر عهده مسؤولان گمرک است.
هر کالا و محصولی که قصد خروج از قلمرو کشور را دارد یا وارد حریم هوایی، زمینی و دریایی جمهوری اسلامی می‌شود باید توسط گمرک به ثبت برسد و کنترل کیفی شود. همچنین گمرک سازمان تعیین معافیت‌ها و جرائم بر عملکرد تجار و شرکت‌هاست. در خلال این مقاله بارها به این موضوع اشاره شد که گمرک هم تعیین کننده و هم اجرا کننده قوانین و ضوابط است. بنابراین هرگاه تخلفی ثبت شود و یا گزارشی از قاچاق و ورود کالاهای ممنوعه برسد، گمرک جمهوری اسلامی می‌تواند مطابق قانون مقررات را اجرا کند.
بیشتر بخوانید: سایت گمرک بندرعباس
تحلیل اطلاعات جمع آوری شده و گزارش آن به مقامات درباره میزان ورود و صادرات کالا و محصولات بر عهده گمرک است و این سازمان میبایست با بررسی عملکرد گمرکی جمهوری اسلامی برای اصلاح ساختار، راهکار ارایه کند و مشکلات را به درستی ریشه‌یابی نماید. مسؤولان گمرک جمهوری اسلامی علاوه بر اینکه باید درباره طرح‌ها، مصوبات و لوایح مربوط به امور گمرکی اظهار نظر نمایند، میبایست برای گسترش تجارت بین‌المللی و انعقاد تفاهم‌نامه‌های گمرکی با دیگر کشورهای جهان طرح و برنامه داشته باشند.
گمرک جمهوری اسلامی علاوه بر اینکه باید مقید به قوانین کشور باشد، نباید از توصیه‌ها و ضوابط سازمان جهانی گمرک نیز غافل شود. تسهیل فرایند گمرکی و ایجاد زیرساخت‌های مناسب، شکوفایی اقتصادی و توسعه گردشگری را در پی خواهد داشت که برای تحقق این مهم باید مسوولان امر، تفکر خلاق و ایده‌های مدرن داشته باشند.
اصطلاحات مربوط به گمرک
گمرک به عنوان نهادی که مسئول تعیین قوانین واردات و صادرات کالا و محصولات، اجرای ضوابط و نظارت بر صحت اجرای مقررات است از اصطلاحات خاصی استفاده می‌کند که بهتر است با آن‌ها آشنا باشید. این اصطلاحات از دیدگاه حقوقی و اقتصادی بسیار مهم هستند، چراکه روند تجارت را تسهیل می‌کنند و باعث ایجاد رقابت صحیح در بازار می‌شوند. در ادامه با برخی از این اصطلاحات آشنا می‌شویم؛
- بارنامه
سندی است که در آن اطلاعات کامل محموله شامل مشخصات ظاهری، تعداد بسته، شماره تجاری، وزن خالص، نام گیرنده و فرستنده، محل بارگیری و تخلیه و حتی شرایط نگهداری بار درج می‌شود. فرستنده و گیرنده باید اطلاعات بارنامه را با اطلاعات دقیق محموله راستی آزمایی کنند.
- اظهارنامه گمرکی (World Customs Organization)
وجود اظهارنامه گمرکی برای ترخیص کالا ضروری است. این برگه توسط گمرک صادر می‌شود و در آن اطلاعات دقیق محموله و اطلاعات فرد فرستنده و گیرنده درج شده است. مسوولان گمرک با بررسی اظهارنامه و در صورت تایید اطلاعات، مجوز ترخیص را صادر و بار را به فرد تحویل می‌دهند.
- سیاهه تجاری (Commercial Invoice)
برگه‌ای است که فروشنده به نام خریدار ثبت می‌کند و در آن ویژگی‌های کالا و هزینه ارسال به نام و حساب خریدار درج شده است. در سیاهه مشخصات کالا، مشخصات فروشنده، مشخصات خریدار، هزینه‌ها و شیوه پرداخت تمامی هزینه‌ها لیست شده است.
- بیمه نامه (Insurance Certificate)
سندی که اثبات می‌کند محموله از خدمات بیمه برخوردار است. در صورتی که بار به علت‌های مشخصی که در بیمه نامه به آن‌ها اشاره شده است از بین برود یا دچار آسیب شود، شرکت بیمه ایرانی یا خارجی هزینه‌های آن را پرداخت خواهد کرد.
- پیش فاکتور (Performa Invoice)
تجار باید این برکه را در مراحل مختلف فرایند واردات یا صادرات کالا ارایه کنند. پیش فاکتور شامل اطلاعاتی درباره شماره قرارداد، تاریخ انعقاد قرارداد، خصوصیات کالا، شماره سفارش، شیوه حمل و نقل، جزییات وسیله نقلیه، جزئیات محموله، چگونگی پرداخت هزینه‌ها، شیوه بسته‌بندی محموله، مشخصات بانک خریدار و فروشنده، تاریخ انتقال بار، تعرفه گمرکی و مدت اعتبار است.
- کوتاژ
پس از ثبت اظهارنامه برای واردات یا صادرات کالا، به هر اظهار نامه یک شماره اختصاص داده می‌شود که اصطلاحا به آن کوتاژ گفته می‌شود.
- پروانه سبز
برگ سبز گمرکی مجوز نهایی برای ترخیص کالا از گمرک است.
- کارت بازرگانی
مجوزی برای صادرات و واردات کالاها در ایران.
- دموراژ
جریمه دیرکرد روزانه که شرکت حمل و نقل از گیرنده محموله بابت تاخیر در تحویل بار دریافت می‌کند.
- ترخیصیه
سندی که شرکت حمل و نقل به گمرک اعلام می‌کند که گیرنده بار تمامی هزینه‌های جابجایی را پرداخت کرده است و هیچ بدهی به این شرکت ندارد.
بیشتر بخوانید: اصطلاحات مهم حمل و نقل
سوالات متداول
مهمترین وظیفه گمرک تامین بودجه برای دولت و تسهیل تجارت بین المللی است.
اصطلاحات گمرکی از دیدگاه حقوقی و اقتصادی بسیار مهم هستند، چراکه روند تجارت را تسهیل می‌کنند و باعث ایجاد رقابت صحیح در بازار می‌شوند.
اهمیت اقتصادی گمرک را باید از دو جنبه تعریف کنیم. نخست اینکه این سازمان یکی از تأمین‌کنندگان مالی دولت‌هاست. گمرک از طریق اخذ مالیات و عوارض، بخشی از بودجه دولت را تضمین می‌کند. جنبه دوم اینکه موفقیت یک کشور در بخش تجارت بین الملل و جذب سرمایه‌گذار خارجی در گرو نقش راهبردی است که گمرک ایفا می‌کند.
آخرین دیدگاه‌ها